EENZAAMHEID
CORONA TREFT SENIOREN DUBBELHARD
Tekst Luuk Obbink Beeld Marijn van der Waa
‘ALLEENSTAANDE OUDEREN HEBBEN HET OP DIT MOMENT EXTRA ZWAAR’
Senioren wordt aangeraden zo veel mogelijk thuis te blijven en contacten uit de weg te gaan, om zo het risico op een besmetting met het coronavirus te minimaliseren. Dat zet echter wel de deur open voor een ander virus, dat ook graag ouderen opzoekt: eenzaamheid.
Mevrouw Oei (88) laat niemand meer binnen in haar appartement in Alkmaar. Op aandringen van de politie, nadat twee zogenaamde monteurs van de verhuurder bij het wisselen van stopcontacten haar portemonnee mee gristen, met alle pasjes. Zoon en dochter in Engeland en Duitsland kwamen al niet veel, maar nu helemaal niet meer. Haar ex-man is overleden, net als alle vriendinnen waarmee ze in het verleden graag op de tennisbaan verscheen. De nieuwe buren spreken uitsluitend Pools. ‘Ik heb alleen nog een nicht van mijn ex in Rotterdam’, zegt de vrouw die in haar werkzame leven ICT-specialist was bij Hoogovens, toen het woord ‘computer’ nog niet in het woordenboek stond. Is zij eenzaam? ‘Laat ik niet zielig doen. Iedereen moet binnen blijven, ik ook. Ik red me wel. Gelukkig heb ik televisie.’ Talloze ouderen zitten in een vergelijkbare situatie, merken de vrijwilligers van de Luisterlijn, een nummer dat iedereen 24/7 kan bellen, om volledig anoniem zijn of haar verhaal te doen. ‘Vaak gaat dat over eenzaamheid, al valt dat woord meestal niet’, zegt vrijwilliger Annie van Dongen, die een dagdeel per week de telefoon opneemt. ‘Ze zeggen bijvoorbeeld dat ze de kinderen niet meer zien, of dat ze geen familie meer hebben.’ Vaak zijn het ouderen die zich eenzaam voelen, maar lang niet altijd.
VERLIES DIERBAREN
Dat eenzaamheid ouderen extra treft, bevestigt docent-onderzoeker Eric Schoenmakers van Fontys Hogescholen in Eindhoven. ‘Uit langlopend onderzoek blijkt dat van de 65- tot 75-jarigen dertig procent eenzaam is. Boven de 75 loopt dat op tot veertig tot 45 procent’, schetst Schoenmakers, die al meer dan tien jaar onderzoek doet naar het fenomeen. De verklaring is logisch: naarmate de leeftijd vordert, is het risico op het verlies van dierbaren groter. Maar de eenzaamheid treft zeker niet uitsluitend de alleenstaanden, benadrukt de onderzoeker. ‘Weinig is zo eenzaam als in deze tijd opgesloten zitten met iemand waarmee je geen goede relatie hebt.’ Maar alleenstaanden hebben het op dit moment wel extra zwaar. ‘Als de geregelde contacten wegvallen, trekken mensen zich vaak verder in zichzelf terug. Dan wordt het ook een drempel om over de heg een praatje met de buurman te maken. Het doet iets met je zelfbeeld.’
Tekst loopt door onder de illustraties
Zo houd je eenzaamheid in coronatijd buiten de deur
(Klik voor groter)
NIET GEZOND
Gezond is eenzaamheid allerminst: het nadelige effect van eenzaamheid wordt wel vergeleken met het roken van veertien sigaretten per dag. Schoenmakers kent het onderzoek waaruit dit zou blijken, maar relativeert. ‘Eenzaamheid stimuleert de aanmaak van een bepaald stresshormoon, dat niet goed voor je is. Maar het zijn vooral de indirecte factoren: mensen gaan minder goed voor zichzelf zorgen. Ongezond eten, ongeregeld slapen en minder bewegen.’ Met andere woorden: er is iets aan te doen. ‘Het begint bij bewustwording.’
OPLOSSING
Zijn er oplossingen voor eenzaamheid? Simpele heeft Schoenmakers niet. ‘Eenzaamheid is het verschil tussen wat je zou wensen aan relaties en wat je hebt op dit vlak. Als je niet in staat bent om die relatiewens te vervullen, bijvoorbeeld omdat je je partner bent verloren, kun je misschien nog wel iets aan de andere kant doen: je wens aanpassen. Ook niet makkelijk, maar het is beter om je verwachtingen bij te stellen dan om te blijven hunkeren naar iets dat niet komt.’ En op dit vlak hebben de ouderen een streepje voor, stelt Schoenmakers. ‘Ze zijn beter in staat tot zelfreflectie en tot het bedenken wat er allemaal wél goed is in het leven.’
GEHOORD WORDEN
Ook de Luisterlijn heeft geen eenvoudige oplossingen paraat. ‘Maar door zonder oordeel en met interesse te luisteren, kunnen we soms wel het verschil maken’, zegt José Borkes, die de vrijwilligers van de Luisterlijn traint. ‘Gehoord worden is een basisbehoefte. Als er een simpele oplossing zou zijn, hadden mensen dat zelf wel bedacht.’ Maar een enkele keer komt het voor dat er in een gesprek wel een oplossing ontstaat. Van Dongen: ‘Ik had een dame aan de lijn die vertelde dat ze best veel sociale contacten had, maar zich toch vaak eenzaam voelde. Al pratend kwam ze tot het inzicht dat ze in die contacten weinig van zichzelf liet zien en dat ze zich wat kwetsbaarder zou kunnen opstellen. Zo is zij een stapje vooruit geholpen. Dit zijn wel de pareltjes.’